नेपालमा मृत्युको स्थिति : सबैभन्दा धेरै कोशी प्रदेशमा, सबैभन्दा न्यून कर्णालीमा

काठमाडौं, वैशाख २३ — पछिल्ला तथ्यांकहरूले देखाउँछ कि नेपालमा मृत्युको अवस्था प्रदेशगत रूपमा उल्लेखनीय भिन्नतासहित देखिएको छ। देशभरका सरकारी अस्पताल, स्वास्थ्य कार्यालय, र जनगणनाबाट प्राप्त विवरणहरू अनुसार सबैभन्दा धेरै मृत्यु दर कोशी प्रदेशमा देखिएको छ भने सबैभन्दा न्यून मृत्यु दर कर्णाली प्रदेशमा रहेको पाइएको छ।

कोशी प्रदेशमा उच्च मृत्यु दर

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको प्रतिवेदन अनुसार कोशी प्रदेशमा पछिल्लो वर्षमा मात्रै ३०,५०० भन्दा बढी मृत्यु भएको तथ्यांक छ। यस उच्च दरको पछाडि रहेका कारणहरूमा निम्न कुरा उल्लेखनीय छन्:

• दिर्घरोग र असंक्रामक रोगहरू – मुटु रोग, मधुमेह, उच्च रक्तचाप आदि।
• औद्योगिक प्रदूषण – विशेषतः मोरङ, सुनसरी लगायतका औद्योगिक क्षेत्रहरूमा वायु प्रदूषणको असर।
• सडक दुर्घटना – घना जनसंख्या र ट्राफिकको चापका कारण सवारी दुर्घटनामा वृद्धि।

कर्णाली प्रदेशमा न्यून मृत्यु दर

विपरीत रूपमा, कर्णाली प्रदेशमा वार्षिक मृत्यु संख्या ९,८५० को हाराहारीमा सीमित रहेको देखिन्छ। यस्ता कम मृत्यु दरको पछाडि रहेका सम्भावित कारणहरूमा निम्न विषयहरू पर्न सक्छन्:

• कम जनसंख्या घनत्व – मानिसहरूको विचलन कम हुँदा रोगको प्रसार पनि सीमित हुन्छ।
• स्वस्थ जीवनशैली – ग्रामीण जीवनशैली, सादा भोजन, र शारीरिक श्रमको प्रचलन।
• सडक सञ्जालको सीमितता – यद्यपि यो विकासको हिसाबले समस्या हो, यो दुर्घटनाको दृष्टिले लाभदायक बन्न गएको छ।

देशभर मृत्युको औसत कारणहरू

नेपालभर मृत्यु हुने प्रमुख कारणहरूमा निम्न प्रमुख कारणहरू समावेश छन्:

• हृदयघात र स्ट्रोक – सबै प्रदेशमा मृत्युको प्रमुख कारण।
• श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या – COPD लगायतका रोगहरू विशेषगरी पुराना उमेर समूहमा।
• सडक दुर्घटना – विशेषगरी शहरी तथा अर्धशहरी क्षेत्रहरूमा।

निष्कर्ष

नेपालमा मृत्युको अवस्था केवल स्वास्थ्य प्रणालीको प्रदर्शन मात्र होइन, विकास, वातावरण, शिक्षा, र जनचेतनाको सम्मिलित प्रतिबिम्ब हो। कोशी प्रदेशको उच्च मृत्यु दरले प्रदूषण, जीवनशैली र स्वास्थ्य सेवा पहुँचको प्रश्न उठाउँछ भने कर्णालीको कम मृत्यु दरले ग्रामीण जीवनशैलीको स्वास्थ्यसम्बन्धी सकारात्मक पक्ष उजागर गर्छ। यस्ता तथ्यांकहरूले नीति निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।